कायदा प्रवर्तन यंत्रणा म्हणजेच कायद्याची अमलबजावणी करणाऱ्या यंत्रणा नागरिकांमध्ये गुन्ह्यांबाबत जागरूकता वाढवण्यासाठी तसेच गुन्ह्यांच्या प्रतिबंधाच्या हेतूने वारंवार नागरिकांपर्यंत पोहोचणारे तसेच त्यांना प्रशिक्षण देणारे उपक्रम राबवत असतात. सायबर गुन्हे व त्यांना बळी पडणारे नागरिक ही समस्या हाताळण्यासाठी पोलिस व समाजामध्ये संवाद घडवून आणण्याचा तसेच तो पुढे नेण्याचा एक प्रयत्न म्हणून, नॅशनल व्हाइट कॉलर क्राइम सेंटर (एनडब्ल्यूसीथ्री), इंटरनॅशनल असोसिएशन ऑफ चीफ्स ऑफ पोलिस (आयएसीपी), ऑफिस ऑफ कम्युनिटी ओरिएंटेड पोलिसिंग सर्व्हिसेस (द कॉप्स पोलिस), अमेरिका व न्यायखात्याने प्रशिक्षण प्रारूपांची (मोड्युल्स) एक मालिकाच विकसित केली आहे. इंटरनेट व कम्प्युटरशी निगडित घोटाळ्यांचे सामान्यपणे आढळणारे प्रकार ओळखणे तसेच याला बळी पडणे टाळण्यासाठी लोकांना सूचनात्मक साधनांनी सुसज्ज करणे असे या मोड्युल्सचे साधारण स्वरूप आहे. या समन्वयात्मक प्रयत्नामधून पुढे आलेल्या या काही गुन्ह्यांना बळी पडणे टाळण्यासाठी उपयुक्त ठरतील अशा सूचना:
आगाऊ शुल्क घोटाळा (अॅडव्हान्स्ड फी फ्रॉड)
जेव्हा एखाद्या व्यक्तीला काही मूल्याच्या मोबदल्यात आगाऊ शुल्क भरण्यास सांगितले जाते पण आगाऊ शुल्क भरूनही सांगितलेले मूल्य मिळतच नाही, तेव्हा ती व्यक्ती आगाऊ शुल्क घोटाळ्याला बळी पडलेली असते.
हे टाळण्यासाठी सूचना
- काहीतरी प्राप्त करण्यासाठी तुम्हाला व्यक्तिगत किंवा ओळख उघड करणारी माहिती पाठवण्यास सांगणारा ईमेल आल्यास सावध राहा.
- स्वत:ला अधिकारी किंवा मानवतावादी कार्यकर्ते भासवून तुमच्याकडून पैशाच्या स्वरूपातील मदत मागणाऱ्या व्यक्तींबाबत सावध राहा.
- एखाद्या 'बक्षिसा'साठी किंवा जे मोफत आहे असे दर्शवले जाते, त्यासाठी समोरून कोणत्याही प्रकारचे शुल्क भरू नका.
लिलाव घोटाळा
ईबेसारख्या ऑनलाइन लिलाव (ऑक्शन) घेणाऱ्या साइट्ससंदर्भात झालेल्या गैरव्यवहारांचे वर्गीकरण लिलाव घोटाळे असे केले जाते.
हे टाळण्यासाठी सूचना
- वापरकर्त्यांनी दिलेल्या रेटिंग्जकडे लक्ष द्या. विक्रेते/खरेदीदार (ग्राहक) यांच्याबद्दल शक्य तेवढी माहिती मिळवण्याचा प्रयत्न करा.
- सुपरिचित लिलाव सेवा निवडा आणि शक्य असेल तर क्रेडिट कार्डामार्फत किंवा पेपालसारख्या थर्ड पार्टी एस्क्रो सेवेमार्फत पैसे भरा.
- व्यक्तिगत माहिती (उदारहणार्थ, सामाजिक सुरक्षा क्रमांक किंवा वाहन चालवण्याच्या परवान्याविषयी माहिती) विचारली गेल्यास सावध राहा.
- अन्य साधनांद्वारे पैसे देण्याऐवजी वायर मनीचा पर्याय वापरण्यास सांगितले गेल्यास दक्षतेने व्यवहार करा.
कम्प्युटर गुन्हे
कम्युप्टर गुन्ह्यांची व्याख्या खालीलप्रमाणे केली जाते
(१) कम्प्युटर नेटवर्क्स किंवा उपकरणांना थेट लक्ष्य करून घडणारे गुन्हे
(२) कम्प्युटर्स नेटवर्क्स व उपकरणांच्या सहाय्याने केले जाणारे गुन्हे
हे टाळण्यासाठी सूचना
- उपलब्ध असलेल्यांपैकी सर्वांत अद्ययावत अँटि-व्हायरस मालवेअर संरक्षण घ्या आणि तुमच्या मशिनवरील सॉफ्टवेअर्स टप्प्याटप्प्याने व नियमितपणे अपडेट करता राहा.
- तुमच्या ओळखीच्या नसलेल्या अॅडरेसेसवरून आलेल्या ईमेल्सना कधीही उत्तर देऊ नका तसेच संशयास्पद भासणाऱ्या अटॅचमेंट्स कधीही उघडून बघू नका.
- तुमच्या हार्ड ड्राइव्हवरील काँटेण्ट्सचा बॅक-अप शक्य तेवढ्या वारंवारतेने घेत राहा.
- रॅन्समवेअर्सची समस्या हाताळताना, गुन्हेगारांना कधीही पैसे देऊ नका.
क्रेडिट/डेबिट कार्ड घोटाळे
क्रेडिट/डेबिट कार्ड घोटाळ्यांमध्ये पीडिताचे (व्हिक्टिम) क्रेडिट/डेबिट कार्ड वापरून अनधिकृतरित्या माल किंवा सेवांची शुल्के भरली जातात किंवा रोख पैसे काढले जातात.
हे टाळण्यासाठी सूचना
- क्रेडिट कार्ड कंपनीत फोन करून चौकशी करा.
- क्रेडिट किंवा डेबिट कार्डांची स्टेटमेंट्स मिळाल्यानंतर ती बारकाईने बघा.
- क्रेडिट कार्ड किंवा डेबिट कार्डाचे स्टेटमेंट वाचून झाले की त्याचे आठवणीने बारीक तुकडे करून टाका.
- तुमचा पत्ता बदलला असेल किंवा तुम्ही बाहेरगावी जाणार असाल तर कार्ड जारीकर्त्याला तसे कळवा.
- तुमच्यासाठी खात्रीची असलेली कंपनी वगळता अन्य कोणालाही फोनवरून तुमचा खातेक्रमांक कधीही सांगू नका.
आरोग्यसेवेशी निगडित घोटाळा
एखादी व्यक्ती आरोग्यसेवेशी निगडित किंवा आरोग्यविम्याशी संबंधित फसवणुकीला ऑनलाइन बळी पडली, तर या फसवणुकीला आरोग्यसेवेशी निगडित घोटाळा असे म्हटले जाते.
हे टाळण्यासाठी सूचना
- अफोर्डेबल केअर अॅक्ट अर्थात परवडण्याजोगी आरोग्यसेवा कायद्याखालील मदत केवळ www.healthcare.gov या वेबसाइटवरून किंवा १-८००-३१८-२५९६ या क्रमांकावर फोन करून उपलब्ध करून घेता येते.
- अफोर्डेबल केअर अॅक्टचे नाव सांगून तुम्हाला संपर्क करणाऱ्या कोणालाही तुमचे व्यक्तिगत तपशील कधीही देऊ नका.
अफोर्डेबल केअर घोटाळे टाळण्यासाठी सूचना
- विमा दाव्याच्या कोऱ्या फॉर्म्सवर कधीही स्वाक्षरी करू नका.
- घेतलेल्या सेवांचे बिल पाठवण्यासाठी कोणत्याही वैद्यकीय सेवा पुरवठादाराला संपूर्ण अधिकार देऊ नका.
- वैद्यकीय उपकरणाची सेवा मोफत आहे असे सांगणाऱ्या दारोदार जाऊन किंवा टेलीफोनवरून व्यवसाय करणाऱ्या लोकांशी व्यवहार करू नका.
ओळख चौर्य (आयडेंटिटी थेफ्ट)
- ओळख चौर्य किंवा आयडेंटिटी थेफ्ट म्हणजे एखाद्या व्यक्तीच्या व्यक्तिगत ओळख तपशिलांचा बेकायदा पद्धतीने वापर करणे होय.
- तुमची व्यक्तिगत माहिती, विशेषत: तुमचा सामाजिक सुरक्षा क्रमांक, कायम जपून ठेवा.
- फोनवरून व्यक्तिगत माहितीचे आदानप्रदान करताना तुम्ही नेमके कोणाशी बोलत आहात याची खात्री करून घ्या.
- व्यक्तिगत माहितीचा अंतर्भाव असलेल्या इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांची तसेच कागदपत्रांची विल्हेवाट लावताना काळजी घ्या.
- इनबॉक्समध्ये मेल्स फार काळ ठेवणे टाळा.
- जटील स्वरूपाचे पासवर्ड निवडा व ते बदलत राहा.
- अज्ञात स्रोतांकडून आलेल्या ईमेल्सबाबत दक्षता बाळगा.
- सार्वजनिक वाय-फाय वापरताना सावध राहा.
- तुमच्या इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांसाठी सिक्युरिटी सॉफ्टवेअर्सचा वापर करा.
रिअल इस्टेट घोटाळे
रिअल इस्टेट घोटाळ्यांमध्ये, गुन्हेगार अस्तित्वात नसलेली किंवा स्वत:च्या मालकीची नसलेली मालमत्ता पीडितांना (व्हिक्टिम्स) विकतात किंवा भाड्याने देतात.
हे टाळण्यासाठी सूचना
- कधीच वायरमार्फत पैसे पाठवू नका. हे रोख पैसे पाठवण्यासारखेच आहे.
- बाजारभावाहून कमी दरांच्या भाडेप्रस्तावांबाबत सावधगिरी बाळगा.
- घरमालकाला भेटण्यापूर्वी किंवा भाडेकरारावर स्वाक्षरी करण्यापूर्वी अनामत रक्कम किंवा पहिल्या महिन्याचे भाडे असे काहीही देऊन नका.
- मालमत्तेचा मालक व्यवसायासाठी देशाबाहेर किंवा अन्यत्र गेला आहे असे सांगण्यात आल्यास सावधगिरी बाळगा.
रोमान्स घोटाळे
जेव्हा प्रेम किंवा प्रणयाचे वायदे करून पीडित व्यक्तींकडून पैसे किंवा अन्य मौल्यवान बाबी पाठवण्यास भाग पाडले जाते, तेव्हा या फसवणुकीला रोमान्स घोटाळा असे म्हटले जाते.
हे टाळण्यासाठी सूचना
- ऑनलाइन मित्र/मैत्रिणींनी (प्रणयी नातेसंबंधांतील व्यक्तींनी) पैसे किंवा भौतिक मदतीची विनंती केल्यास हे नाते थांबवण्याची वेळ आली आहे असे समजा.
- त्यांनी वापरलेले फोटो अन्य कोणत्या वेबसाइटवर वापरले आहेत का, हे तपासून बघा.
- चुकीची स्पेलिंग्ज किंवा व्याकरणातील चुका यांवर लक्ष ठेवा.
- व्यक्तिगत किंवा आर्थिक तपशिलांची विचारणा करणाऱ्या संदेशांना उत्तर देऊ नका.
- धनादेश वटवण्यास किंवा वायरने पैसे परत पाठवण्यास नकार द्या.
वर्क-अॅट-होम घोटाळे
घरातून, आपल्याला जमेल तसे काम करून भरघोस उत्पन्न मिळवण्याची संधी देण्याच्या वायद्याखाली होणाऱ्या फसवणुकीच्या प्रकारांना वर्क-अॅट-होम घोटाळे असे म्हटले जाते. यातील प्रस्ताव बहुतेकदा खोटे असतात.
हे टाळण्यासाठी सूचना
- कंपनीची वैधता निश्चित कऱण्यासाठी बेटर बिझनेस ब्युरोशी संपर्क करा.
- सूचना किंवा उत्पादनांसाठी समोरून पैशाची मागणी होते तेव्हा संशय घेण्यास जागा आहे हे लक्षात घ्या.
- तुमच्या संभाव्य एम्प्लॉयरशी प्रथम संवाद साधताना व्यक्तिगत माहिती देऊ नका.
- ‘वर्क-अॅट-होम सोर्सबुक’ तसेच तुमच्या स्थानिक वाचनालयात उपलब्ध संसाधनांचा वापर करून वर्क-अॅट-होम संधींची अस्सलता पडताळण्यासाठी शोध घ्या.
